Wateroverlast door hoosbuien samen oplossen
Wereldwijd hebben we te maken met de opwarming van de aarde. Ook in Nederland hebben we te maken met een toename van de hoeveelheid en de intensiteit van regen. De meest recente klimaatscenario's van het KNMI zijn er duidelijk over dat dit in de toekomst alleen maar erger wordt. Vooral het aantal hoosbuien per jaar, waarbij er in korte tijd heel veel regenwater valt, zal volgens het KNMI sterk stijgen. Ook worden de zomers droger en de winters natter. Om deze ‘wateroverlast-uit-de-lucht’ binnen de perken te houden, is samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en bewoners is noodzakelijk.
Samenwerking
Ten opzichte van een decennium geleden is het nu al merkbaar dat we bij een regenbui te maken hebben met een grotere hoeveelheid hemelwater. Hadden we vroeger dikwijls te maken met langdurige motregen, tegenwoordig hebben we veel vaker een korte en hevige bui waarna het al snel weer droog is. Er moet dus ook meer regenwater in korte tijd kunnen wegzakken in de ondergrond van tuinen, of via de straatkolken in het riool.
Mede door de invloed van de globale opwarming hebben we sinds 2000 al tien keer het warmterecord van de zomers mogen beleven. Het zeewater warmt hierdoor ook sneller op en zal eerder verdampen. Als er dan weinig wind staat, zullen de ontstane regenwolken boven een betrekkelijk klein gebied leeg regenen. Deze zomerse hoosbuien zijn een verschijnsel waar we in Nederland steeds vaker mee te maken krijgen. De waterschappen houden traditioneel rekening met het stormseizoen van oktober tot maart. Nieuw is echter dat de waterschappen ook rekening moeten gaan houden met een regenseizoen in de periode juni tot en met september.
Een breed maatschappelijk draagvlak
In politiek Den Haag staat men voor het beleidsdoel dat onze woonomgeving in 2050 'Klimaatrobuust' moet zijn. Dit beleidsplan steunt hierbij zwaar op het eigen initiatief van bewoners en bedrijven.
"Een 'Deltaplan Wateroverlast' vanuit de rijksoverheid is nuttig en nodig, maar uiteindelijk moeten gemeenten en waterschappen de problemen met regenwater gewoon oplossen, samen met de buurtbewoners zelf", zegt Hans Middendorp, vicevoorzitter van de Algemene Waterschapspartij.
Het verleggen van een regenpijp zodat deze niet meer in het riool maar in de tuin uitkomt is een voorbeeld van een eigen initiatief. Hierdoor zal men een groenere tuin krijgen wat weer een merkbaar effect heeft op de hoeveelheid regenwater dat via het rioolputje wegstroomt.
Een ander particulier initiatief is 'Operatie Steenbreek' dat gericht is op de vergroening van tuinen door het verwijderen van de tuinbestrating. Een groenere tuin betekent dat men meer vogels, insecten en andere dieren in de tuin zal aantreffen, maar ook dat het regenwater op een natuurlijke manier weg kan zakken in de grond. Bewoners, die hun tuin vergroenen, leveren een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid van hun omgeven en de vermindering van de stress op het rioleringssysteem tijdens hoosbuien.
Bewoners kunnen ook snel de handen uit de mouwen steken. Een bewoner kan bijvoorbeeld eenvoudig zelf besluiten om een regenton te plaatsen waar een gemeente eerst allerlei procedures moet afwikkelen. Ouders kunnen zelf het initiatief nemen om een schoolplein te vergroenen. Hierbij kan men het regenwater op een speelse manier via een netwerk van gootjes in een ondiepe vijver laten wegstromen. Spelen met water in een groenere omgeving is altijd leuk voor kinderen.
Andere initiatieven hebben weer betrekking op de praktische zaken van het dagelijks leven of het ondernemen. Regelmatig zien we berichten in de media waar wordt gesproken over ernstige wateroverlast. Als je met Google op nieuwsberichten over wateroverlast zoekt heb je over het laatste jaar al meer dan 5.000 nieuwsberichten als resultaat. In veel berichten wordt gesproken over ondergelopen kelders en souterrains. Bedrijven beter hun essentiële ICT-apparatuur beter op een hogere verdieping installeren dan in het souterrain.
De overheid en particuliere initiatieven
Centraal staat de integrale bestrijding van wateroverlast, die steunt op vier pijlers: de gemeente, het waterschap en de bewoners en bedrijven.
De gemeente en het waterschap zijn de eerste en de tweede pijler. De gemeente voor een betrouwbaar rioleringssysteem en de opvang van hemelwater in de openbare ruimte. Het waterschap draagt dan weer de verantwoording voor de afvoer van het overtollige hemelwater via het netwerk van sloten en vaarten. De gemeente en het waterschap zijn binnen de bebouwde kom samen verantwoordelijk voor het 'waterbeheer' in de 'buitenruimte'. In geval van nood beschikt het waterschap ook nog over mobiele waterpompen die kunnen worden ingezet bij acute problemen met wateroverlast.
De belangrijke derde en vierde pijler in verminderen van wateroverlast door hoosbuien zijn de burgers en bedrijven. Hierbij hebben de nationale en lokale overheden de taak om particuliere initiatieven aan te moedigen en te steunen. Ook verstrekken veel gemeenten en waterschappen subsidies om klimaat-initiatieven van bedrijven, inwoners, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen en (wijk)verenigingen te stimuleren. Hierbij moet men danken aan een vergroening van een parkeerplaats, het opvangen in een regenton en hergebruiken van regenwater, of het aanleggen van slimme 'blauw-groene' daken met isolerende beplanting die bijdragen aan de waterhuishouding.
Dat de particuliere initiatieven van groot belang bij het tegengaan van wateroverlast blijkt wel uit de woorden van Middendorp. "De gemeente zorgt voor het riool, het waterschap voor de sloot of de gracht. Maar tussen de gracht en het riool wonen mensen in versteende straten en met versteende tuintjes. Zonder de inzet en betrokkenheid van bewoners en bedrijven lukt het niet om dat te veranderen".
De gemeenten en de waterschappen zijn verantwoordelijk voor de broodnodige technische maatregelen om wateroverlast tegen te gaan. Waar de bevoegdheden van de gemeente en het waterschap ophouden, moeten particuliere initiatieven soelaas bieden. Het is van groot belang dat bedrijven en bewoners streven naar een duurzame leefomgeving. Het gaat om het stimuleren van de bewoners om hun eigen initiatieven te ontwikkelen. Een dergelijk uitgangspunt vraagt om een investering in organisatorische ondersteuning, maar zal zeker zorgen voor een breder maatschappelijk draagvlak. Want wat heb je aan een regenton die een bewoner verplicht heeft geplaatst, maar niet gebruikt?
Gedeeld belang bij aanpak gemeentelijke wateroverlast
Strikt genomen zijn de gemeenten 100% verantwoordelijk voor de openbare ruimte binnen de bebouwde kom. Toch hebben de waterschappen ook een duidelijk belang bij het tegengaan van hemelwateroverlast. Door allerlei maatregelen komt er minder relatief schoon hemelwater via het riool in de waterzuiveringsinstallaties terecht. Tegelijk neemt de kans op een tijdelijke nood-overstort van ongezuiverd rioolwater op de sloten af. Een win-win, want de sloten blijven schoon en als er minder regenwater via het riool door de zuivering moet worden gepompt, is dat natuurlijk ook goedkoper.
Waterschappen zullen steeds vaker nauw gaan samenwerken met gemeenten om problemen met wateroverlast, zoveel mogelijk structureel aan te pakken. Bewoners en bedrijven zijn niet geïnteresseerd in welke verantwoording de verschillende overheden precies dragen, maar zijn gebaat bij goede resultaten in het tegengaan van wateroverlast. Een integrale aanpak van de wateroverlast, met participatie van bewoners en bedrijven, geeft naast een meer effectief systeem voor het afvoeren van overtollig regenwater, ook meer betrokkenheid en een vergroot waterbewustzijn bij burgers en bedrijven. Dit zijn toch wel erg belangrijke en positieve bijkomende effecten!
Lees ook: Maatregelen tegen overstromingen (Rijksoverheid)
Hans Middendorp is consultant Water, Strategie en Ruimtelijke ontwikkeling. Hans adviseert vooral waterschappen, provincies en gemeenten.
Reacties