Duurzame landbouw in de provincie Utrecht
Dat we in Nederland streven naar duurzaamheid is een algemeen bekend feit. Regelmatig zien we berichten over innovatieve technologieën die ons leven weer een beetje ‘groener’ maken. Maar niet alleen technologie zal onze maatschappij duurzaam kunnen maken. Eigenlijk speelt de mens hierin een centrale rol, als wij onze leefstijl niet aanpassen zal elke technologie, hoe modern of hoe groen dan ook, tekort schieten. In de provincie Utrecht hebben natuur- en landbouworganisaties het Actieplan Duurzame Landbouw met Natuur gelanceerd. Dit plan bevat de doelstellingen dat agrarische ondernemers nauw gaan samenwerken met de verschillende milieuorganisaties. Hierbij zullen de agrarische ondernemers groente, fruit, vlees en zuivel op dusdanige wijze produceren zodat de leefomgeving hier alleen maar beter van wordt.Het gevolg hiervan is dat er langzaam een grotere biodiversiteit in het landelijk gebied ontstaat en het landschap met de dag levendiger en mooier wordt.
Actieplan Duurzame Landbouw met Natuur
Eind november 2017 doden de initiatiefnemers het actieplan aan bij Mirjam Maasdam-Hoevers, de gedeputeerde voor landbouw bij de provincie Utrecht. Het actieplan wordt gedragen door een breed val aan initiatiefnemers. Agrarische collectieven werken hierin samen met Landschap Erfgoed Utrecht, LTO Noord, Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU), Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Utrechts Landschap. Het plan wordt gesteund op een breed maatschappelijk vlak en is voor de uitvoering afhankelijk van de samenwerking met de lokale overheden, provincie en de waterschappen. De uitvoering van dit actieplan is hard nodig omdat de natuur in de provincie Utrecht sterk te lijden heeft gehad door de intensivering en schaalvergroting van de landbouw en de verstedelijking binnen de provincie. Zo is de biodiversiteit (bodemleven, insecten, planten en vogels) in de landbouwgebieden de laatste decennia sterk afgenomen. Dat dit actieplan hard nodig is bleek ook ui het feit dat eerder 18 landelijke natuur-, landbouw en kennisorganisaties het Deltaplan Biodiversiteitsherstel 2030 hadden gelanceerd.
Uitvoering actieplan
In het Actieplan Duurzame Landbouw met Natuur hebben de initiatiefnemers een structurele aanpak voor ogen. Zo willen zij de harde grenzen tussen natuur en landbouw ‘zachter’ maken waardoor een natuurlijk verloop van landbouw naar de natuur zal plaatsvinden. Door een slimme wisselwerking tussen natuur en landbouw zal een meer natuurlijk proces ontstaan waar beide partijen van kunnen profiteren. Door deze bewegingsruimte voor de natuurlijke processen zal de biodiversiteit en de bodemvruchtbaarheid een gezonde impuls krijgen. Een bijkomend voordeel is dat de landbouw, door de integratie van de natuur, minder gevoelig wordt voor ziekten en plagen. De uitvoering van het actieplan kan zowel op (zeer) lokaal niveau tot regionaal niveau uitgevoerd worden. Het actieplan bevat praktische voorstellen waarmee agrarische ondernemers direct aan de slag kunnen gaan. Door het inspireren van agrarische ondernemers, het testen en invoeren van nieuwe ‘groene’ productiemethoden en het delen van ervaring zal dit actieplan zich vanzelf verder ontwikkelen.
Actiepunten
De initiatiefnemers achter het Actieplan Duurzame Landbouw met Natuur roepen de provincie Utrecht op om de actiepunten uit dit plan vast te leggen in een nieuwe provinciale landbouwvisie. Het plan bevat een groot aantal actiepunten die door de verschillende partijen moeten worden uitgevoerd. De lijst met een kleine 40 actiepunten bevat een opsomming van verantwoordelijkheden per individuele organisatie en voor het collectief in het algemeen. Helaas bevat dit plan ook een aantal knelpunten omdat verantwoordelijkheden soms de grenzen van bepaalde sectoren overschrijdt. Het plan valt of staat bij een integrale samenwerking waarbij deze verantwoordelijkheden en vooral het zeggenschap gedeeld moet worden. Dit is vooral een punt van aandacht voor de lokale en provinciale overheden die vaak binnen hun eigen structurele organisatie te weinig mogelijkheden kunnen bieden. Een cultuuromslag is hier echt noodzakelijk om het actieplan een kans van slagen te geven. Een ander gevoelig item in dit actieplan is het beschikbaar stellen van de financiële middelen voor bijvoorbeeld pilotprojecten, het delen van kennis en het opleidingstraject. Het actieplan beschrijft niet welke investeringen werkelijk noodzakelijk zijn en hoeveel deze investeringen bedragen. Vooral het feit dat pilotprojecten de grenzen van landbouw en natuur zullen overschrijden, zal een flinke discussie over de investeringen tussen lokale en regionale overheden geven.
Provincie en waterschappen
Voor de provincie Utrecht en de waterschappen is er een uitgebreide opsomming gegeven van de actiepunten. Bovenaan deze lijst staat het beschikbaar stellen van de financiële middelen voor bijvoorbeeld de pilotprojecten, voor opleidingstrajecten en voor het delen van kennis. Doordat dit plan de grenzen van de sectoren landbouw en natuur overschrijdt zullen de provincie en de waterschappen regelmatig in een discussie over de verantwoordelijkheden en het zeggenschap kunnen verzanden. Zonder duidelijke afspraken en het kaderen van verantwoordelijkheden en het zeggenschap zal het beschikbaar stellen van financiële middelen de uitvoering van het actieplan aanzienlijk kunnen vertragen.
Het beschikbaar stellen van provinciale gronden voor het ontwikkelen van biodiversiteit en het verruimen van de grenzen voor het botanische beheer behoren tot de actiepunten van de provincie en de waterschappen. Hier zal men regelmatig tegen een obstakel aan kunnen lopen dat men ook wel bestemmingsplan noemt. Vooral het laatste decennium is er een strengere regelgeving voor het agrarisch ondernemen ingevoerd. Deze uitgebreide regelgeving voorkomt dat bestemmingsplannen zonder meer gewijzigd kunnen worden en dat er onherstelbare schade aan natuur en milieu voorkomen wordt.
Het promoten van duurzame landbouw in veengebieden, waar de bodem sterk daalt, is een ander actiepunt van deze lijst. Wat men echter niet beseft is dat het probleem van bodemdaling in veengebieden al een belangrijk actiepunt is in het beleid van de provinciale overheid en de waterschappen. Er zijn al diverse innovatie pilotprojecten opgestart waarbij men de bodemdaling, door het inklinken en oxideren van veengronden, wil tegengaan. Projecten zoal onderwaterdrainage, regelbare (geforceerde) drainage en natte veeteelt en akkerbouw hebben al om de nodige investeringe gevraagd. Lokale overheden, waterschappen en agrarische ondernemers geven natuurlijk de prioriteit aan het tegengaan van de bodemdaling in deze gebieden waardoor de duurzame landbouw een secundair actiepunt is geworden.
Andere actiepunten voor de provincie en de waterschappen hebben vooral betrekking op het inventariseren en het eenvoudig beschikbaar stellen van inventarisatie van de biodiversiteit. Hiermee kan men het actieplan kaderen en kan men de resultaten toetsen. Bij een positieve beoordeling zullen de betreffende pilotprojecten bijvoorbeeld ook op andere locaties geïnitieerd kunnen worden. Hierbij moet men wel de vraag stellen wie de resultaten moet gaan beoordelen en deze resultaten moet toetsen aan de regelgeving. Het samenwerken met kennisinstituten, zoals de Universiteit van Wageningen, is hierbij strikt noodzakelijk.
Het betrekken van het bedrijfsleven bij het ontwikkelen van duurzame landbouw is een ander actiepunt voor de twee genoemde partijen. Hierbij zullen de provincie en de lokale overheden flink moeten gaan lobbyen bij het bedrijfsleven. Ook kan men gebruik maken van de relaties die de waterschappen met het bedrijfsleven, zoals producenten van (duurzame) energie en drinkwaterbedrijven, hebben ontwikkeld. Een breed maatschappelijk vlak vergroot inderdaad de mogelijkheden waardoor dit actieplan een grotere kans van slagen heeft.
Het laatste actiepunt op deze lijst voornamelijk gericht op de provinciale overheden die moeten gaan samenwerken zodat een beter en vooral eenvoudige subsidiesysteem voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLB) mogelijk wordt. Echter hebben hierbij meerdere belanghebbende partijen, waaronder de waterschappen en de landbouworganisaties, recht van spreken. Natuurlijk hebben we allemaal baat bij een helder en eenvoudiger subsidiesysteem waardoor dit soort projecten sneller in gang kunnen worden getrokken.
Aandachtspunten
Natuurlijk is het actieplan Duurzame Landbouw met Natuur een prachtig initiatief waar we trots op mogen zijn. Vooral door de plannen te laten dragen door een breed maatschappelijk draagvlak geeft het ook een goede kans van slagen. Wat echter ontbreekt in dit plan is het kaderen van de verantwoordelijkheden en het zeggenschap. Zonder een organisatie die het zogenaamde helikopterview heeft, kunnen veel actiepunten doen verzanden in eindeloze discussies. Veel actiepunten overschrijden de grenzen van bepaalde sectoren. Om deze reden is het van groot belang dat het plan zich gaat bedienen van gedeelde verantwoordelijkheden en gedeeld zeggenschap. Mijn vrees is echter dat er nog veel water door de Lek zal stromen voordat delen van dit plan verwezenlijkt kunnen worden.
Hans Middendorp is consultant Water, Strategie en Ruimtelijke ontwikkeling. Hans adviseert vooral waterschappen, provincies en gemeenten.
Reacties