Integraal waterbeheer in stedelijke gebieden

Integraal waterbeheer in stedelijke gebieden

De aanwezigheid van water in stedelijke gebieden heeft een sterke invloed op de kwaliteit van de leefomgeving. Een sluitend integraal watermanagement is deze stedelijke gebieden is dan ook van groot maatschappelijk en ecologisch belang. Veel gemeenten proberen in het stedelijk gebied de regierol in handen te houden waarbij iedere gemeente weer een eigen opvatting hebben in de verantwoordelijkheden voor het watermanagement. Door deze gemeentelijke verschillen in opvatting is een er vaak onduidelijkheid wie waarvoor verantwoordelijk is. Het stedelijk watermanagement is echter een maatschappelijke en ecologische opgave waarvoor de verschillende partijen nauwer moeten gaan samenwerken. In de praktijk is al gebleken dat er ruimte gecreëerd moet worden voor maatwerk waarin de verschillende partijen in nauwe samenwerking moeten participeren.

Vooral door de klimaatveranderingen en de vergaande verstedelijking in Nederland is een integraal watermanagement een dwingende noodzaak geworden. Alleen dan kunnen we de inwoners van de stedelijke gebieden garanderen dat zij ook in de toekomst kunnen blijven genieten van de beschikbare oppervlakte wateren en dat zij weinig te maken krijgen met wateroverlast.

Natuurlijk spelen de waterschappen hierin een grote rol. In de stedelijke gebieden zijn zij afhankelijk van de medewerking en bereidwilligheid van provincie, gemeente en andere belanghebbenden. Een succesvol stedelijk waterbeheer is afhankelijk van onderling gedeelde belangen en doelstellingen. Structurele samenwerking is noodzakelijk voor het realiseren van deze maatschappelijke en ecologische ambities in de stedelijke omgeving en daarbuiten.

Natuurlijke invloed

Bomen en planten hebben voedsel nodig wat zij grotendeels met behulp van grondwater opnemen. Een gevolg hiervan is dat vooral de grotere bomen en planten het plaatselijke grondwaterniveau verlagen. Huizen die gebouwd zijn op een houten fundering, zoals we veel zien bij de oude statige panden in de grote steden, kunnen hierdoor problemen krijgen. De houten fundering komt bloot te liggen aan de invloed van de lucht waardoor het rottingsproces kan versnellen. Vooral de bomen uit het geslacht Iep (Olm), Linde of Populier staan erom bekend, omdat hun wortelsystemen een wateropslag herbergen, dat zij een sterke invloed kunnen uitoefenen op het grondwaterpeil. Echter op de vraag hoeveel grondwater een boom nu werkelijk consumeert is geen duidelijk antwoord te vinden.

Stedelijke invloed

In het stedelijk gebied is het grondwaterpeil sterk onderhevig aan verschillende factoren die door de menselijk toedoen ontstaan zijn. Zo zal een hoge graad van bestraten of asfalteren er toe leiden dat het niveau van het grondwater sterk daalt ten opzichte van het natuurlijke grondwaterniveau. Het hemelwater wordt dan hoofdzakelijk via het rioleringssysteem afgevoerd naar sloten en kanalen die buiten het stedelijk gebied liggen. In een ander Blog heb ik al de activiteiten van Operatie Steenbreek beschreven die vergroening in stedelijke gebieden nastreeft.

En andere oorzaak van grondwaterverlaging wordt veroorzaakt door het actief onttrekken van grondwater voor beregening of andere doeleinden. Vijvers, die in het stedelijk gebied liggen, vormen namelijk ook een waterreservoir voor nutsbedrijven, de brandweer en de dienst groenvoorzieningen.

Effecten verlagen grondwaterniveau

Het verlagen van het grondwaterniveau door deze bewuste of onbewuste handelingen kan resulteren in verschillende gevolgen. Zoals eerder beschreven kunnen houten funderingen sneller gaan rotten waardoor huizen onbewoonbaar worden. Maar ook kan er een bodemdaling plaatsvinden door het inklinken van de grond (Vooral bij veenhoudende grondsoorten) waardoor huizen en ingegraven nuts systemen kunnen verzakken. Ook kan er een tekort aan koelwater ontstaan waardoor bedrijven en andere organisaties, die van koelwater afhankelijk zijn, in de problemen komen.

De stadsparken

Normaal gesproken kunnen we de natuur zien als een natuurlijke regulator van het grondwaterpeil. Echter door verstedelijking verdwijnt er steeds meer natuur waardoor deze natuurlijke werking ernstig verstoord wordt. Het reguleren van het grondwaterniveau in stedelijke gebieden vraagt tegenwoordig steeds meer om menselijk ingrijpen. Vooral de natuur, en dus de zo kostbare stadsparken, hebben flink te leiden als het grondwaterniveau aanzienlijk zakt. Diepgewortelde bomen zullen het langer volhouden dan bomen met een wortelsysteem dat net onder het oppervlak ligt. Struiken en planten komen bij een verlaging van het grondwaterniveau direct in de problemen en zullen afsterven als er niet direct actie wordt ondernomen. De stadsparken zijn dus sterk afhankelijk van de menselijke invloed op het grondwaterniveau in stedelijke gebieden. Het afsterven van deze stadsparken zal leiden tot grotere problemen met het grondwaterniveau.

Belangen van verschillende overheden

Vooral door de complexiteit van de organisatiestructuren in stedelijke gebieden is het van belang dat de verschillende organisaties een gezamenlijke visie en strategie hanteren. De waterschappen zullen hierbij nauw moeten gaan samenwerken met provincies en gemeenten om tot een effectief waterbeheer te komen. Deze integrale samenwerking kan dan met afgestemde maatregelen sneller en effectiever inspelen op kansen en knelpunten in stedelijke gebieden. We moeten niet vergeten dat de Nederlandse gemeenten volgens de Waterwet een zorgplicht hebben om het grondwater in stedelijke gebieden te reguleren. Aan de andere kant hebben de waterschappen, volgens diezelfde Waterwet, de verplichting voor het regionale waterbeheer van het grond- en oppervlaktewater. De provincie heeft weer de verantwoordelijkheid voor het vergunningenstelsel en voor het opstellen van het regionale waterbeleid. Als laatste hebben we dan nog RIjkswaterstaat die verantwoording draagt voor de door hen beheerde waterwegen. Het mag dus duidelijk zijn dat de verantwoordelijkheden van deze verschillende organisaties nauw verweven zijn en dat een gezamenlijke aanpak eigenlijk noodzakelijk is!

Hans Middendorp is consultant Water, Strategie en Ruimtelijke ontwikkeling. Hans adviseert vooral waterschappen, provincies en gemeenten.