Waterbeheer in Nederland
Omdat grote delen van Nederland onder de zeespiegel ligt en omdat we in ons kleine landjes te maken hebben met een hoge bevolkingsdichtheid en een hoge graad van verstedelijking is het waterbeheer in Nederland is noodzakelijk. Het beheren van het grond- en oppervlaktewater wordt in Nederland uitgevoerd door een verzameling van een aantal lokale, regionale en nationale instanties waarbij ieder zijn eigen werkgebied beheert en zijn eigen verantwoordelijkheden heeft. Zonder het Nationaal Waterplan 2016-2021, waarin de verantwoordelijkheid en de taken duidelijk omschreven zijn, lijkt dit waterbeheersysteem behoorlijk complex. Het kader voor het waterbeheer werd eerder al vastgelegd in het Nationaal Waterplan en de regionale waterplannen uit 2009.
Historisch waterbeheer
Op historische gronden spelen de waterschappen een centrale rol in het waterbeheer in Nederland. In de grondwet van 1848 werd vastgelegd dat de waterschappen, onder toezicht van de provincies, verantwoordelijk zijn voor het waterbeheer in Nederland. Echter door maatschappelijke ontwikkelingen hebben andere overheidsinstanties, zoals rijkswaterstaat en de gemeenten, ook hun deel van deze verantwoordelijkheden opgeëist.
De rijksoverheid
Onze Rijksoverheid is verantwoordelijk voor het opstellen van de hoofdlijnen van het et nationale beleid op het gebied van waterbeheer en het uitvoeren van de landelijke maatregelen. Ook de normen voor waterveiligheid van de primaire waterkeringen, zoals de duinen en dijken die ons tegen zeewater en het water van de grote rivieren beschermen.
Rijkswaterstaat (RWS)
Rijkswaterstaat is de uitvoerende organisatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Zij zijn verantwoordelijk voor het beheer van grote oppervlaktewateren zoals de zee en de rivieren waarbij zij streven naar een veilig, leefbaar, bereikbaar en duurzaam Nederland. In ons laaggelegen land hebben we te maken met veel grote rivieren die in de zee uitmonden. Hiernaast hebben we te maken met een groot aantal waterlopen, meren, bodemdaling, veranderende klimaatomstandigheden en een stijgende zeespiegel waardoor ons land kwetsbaar is voor wateroverlast. Naast het verzorgen van het onderhoud op de dammen, dijken, stormvloedkeringen en stuwen, zorgt Rijkswaterstaat ook voor de bescherming van de kust en zorgen zij dat de rivieren voldoende ruimte hebben om het overtollige water af te voeren. Als laatste is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor het tijdig waarschuwen van de overheden voor hoogwater of storm op zee.
Provincies
Het vertalen van het nationale waterbeleid naar regionale maatregelen valt onder de verantwoording van de provincies. Hiernaast heeft de provincie de taak om de ecologische doelstellingen voor belangrijke wateren te bepalen en te bewaken. Ook het vaststellen van grenzen, de status en de toestand van de belangrijke oppervlaktewateren vallen onder het beheer van de provincie. Een andere belangrijke taak die de provincies toegewezen hebben gekregen op basis van de Wet Bodembescherming is de operationele status in het beheer van het grondwater.
Waterschappen
De waterschappen hebben de verantwoordelijkheid voor het opstellen en het uitvoeren van plannen voor het regionale beheer van de oppervlaktewateren en de waterkeringen. Het regelen van de waterstand van het oppervlaktewater, het natuurbeheer in en aan het water en de kwaliteit van het oppervlaktewater vallen hieronder. Hiernaast zijn de waterschappen ook verantwoordelijk voor het zuiveren van het afvalwater. Een belangrijk onderdeel in het beheer van het oppervlaktewater en het afvalwater is de zorg voor de techniek waarmee deze doelstellingen verwezenlijkt moeten worden. Het is duidelijk dat deze taken, zoals ruimtelijke milieubeheer, natuurbeheer en ruimtelijke ordening, verschillende raakvlakken en grijsgebieden heeft met de verantwoordelijkheden en taken van de provincies, de gemeenten en Rijkswaterstaat. Een goede afstemming tussen de verschillende overheidslichamen is hierbij noodzakelijk.
Gemeenten
De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het waterbeheer in het stedelijk gebied. Onder dit stedelijke waterbeheer valt het beheer van het grondwater en de afvoer van afvalwater en de afvoer van overtollig regenwater via het rioleringssysteem. De taken en de verantwoordelijkheden van de gemeenten op het gebied van waterbeheer zijn vastgelegd in de Waterwet (2009) en de Wet milieubeheer.
Het beeld van de waterschappen
Ondanks dat er een goede en duidelijke taakverdeling op het waterbeheer is vastgelegd, is het voor de burger niet geheel duidelijk wie verantwoordelijk is voor welke taken. Vaak worden de waterschappen dan ook bestempeld als een log en overbodig overheidsorgaan. Vooral rond de tijd van de Waterschapsverkiezingen laait deze discussie weer flink op. Aan de ene kant bestaat er een lobby om de waterschappen af te schaffen en aan de andere kant bestaat een lobby die het functionele belang van de waterschappen willen benadrukken. Tussen deze twee lobby’s bestaat er ook nog een derde stroming die de verkiezingen willen afschaffen en alleen deskundige vakmensen in het bestuur van hun waterschap willen hebben. Aan één kant ligt de schuld van het ontstaan van deze discussie bij de waterschappen en de overheden zelf. Door het onvoldoende verstrekken van informatie en het te weinig betrekken van de ‘gewone man’, hebben de waterschappen zich min of meer geïsoleerd van de maatschappij. Het mag duidelijk zijn dat de waterschappen en de overheden een grote sociale slag kunnen slaan als zij zich gaan bedienen van maatschappelijke marketing!
Hans Middendorp is consultant Water, Strategie en Ruimtelijke ontwikkeling. Hans adviseert vooral waterschappen, provincies en gemeenten.
Reacties